Ελιές [Olea europaea]
Ελιά. Μια από τις κυριότερες καλλιέργειες στην Ελλάδα.
Η ιστορία και η παράδοση της χώρας είναι άμεσα συνδεδεμένες με την καλλιέργεια της ελιάς. Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε το δέντρο της ελιάς στη Μεσόγειο, και μάλιστα πατρίδα της θεωρείται η Αθήνα. Η θεά Αθηνά, ήταν αυτή που φύτευσε το πρώτο δέντρο ελιάς στην Ακρόπολη και για αυτό το φυτό συνδέθηκε και ως σύμβολό της. (Wikipedia)
Από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις της Ελλάδας, σε πάνω από 7.900.000 στρέμματα καλλιεργείται η ελιά, με μέσο όρο παραγωγής ελαιολάδου τους 300.000 τόνους, σε ένα παγκόσμιο σύνολο παραγωγής των 3.100.000 τόνων. (FAO 2017)
Οι χώρες της Μεσογείου είναι από τους σημαντικότερους παραγωγούς ελαιόλαδου, Η Ελλάδα έρχεται τρίτη, ακολουθώντας την Ιταλία και την Ισπανία, που κατέχει την παγκόσμια πρωτιά στην παραγωγή ελαιόλαδου. Παρά το γεγονός αυτό, η χώρα υπερέχει σε θέματα ποιότητας, αφού τα ¾ της ελληνικής παραγωγής αποτελούνται από εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο, εν αντιθέσει με την ιταλική και την ισπανική παραγωγή, που αποτελούνται από εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο σε ποσοστά 45% και 30%, αντίστοιχα. (Εθνική Τράπεζα)
Όσον αφορά στην παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς, η ποσότητα στην Ελλάδα στατιστικά κινείται στους 300.000 τόνους, σε ένα μέσο όρο παγκόσμιας παραγωγής της τάξεως των 2.500.000 τόνων. (ELSTAT 2015-2017).
Από τις πιο σημαντικές ποικιλίες ελιάς που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι : η Κορωνέικη, το Μανάκι, η Αθηνολιά, η Καλαμών και η Πράσινη Χαλκιδικής.
- Η Κορωνέικη ποικιλία, είναι η κυρίαρχη ποικιλία της χώρας. Καταλαμβάνει τουλάχιστον το 50% της συνολικής καλλιεργήσιμης γης της Ελλάδας, ενώ οι περιοχές που συναντάται σχεδόν κατεξοχήν είναι η Κρήτη και η Νότια Πελοπόννησος.
- Η καλλιέργεια Μανάκι κατέχει μια συνολική έκταση 400.000 στρεμμάτων. Παράγει υψηλής ποιοτικής αξίας ελαιόλαδο, ενώ παρουσιάζει εξαιρετική αντοχή στο ψύχος, καθώς και όψιμη ωρίμανση. Αυτοί οι δύο λόγοι συντελούν και στην καλλιέργεια της ποικιλίας αυτής σε ημιορεινές περιοχές της Βόρειας Πελοποννήσου.
- Άλλη μια ποικιλία της ελιάς που καλλιεργείται στην Πελοπόννησο είναι η Αθηνολιά. Η ποικιλία αυτή προσφέρει εξαιρετικά υψηλής ποιοτικής αξίας αγουρέλαιο, το οποίο μάλιστα απολαμβάνει τις υψηλότερες τιμές των παραγωγών, χάρη στην πρωιμότητα και τα μοναδικά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, που παρουσιάζει.
- Στον τομέα της επιτραπέζιας ελιάς ανήκουν οι ποικιλίες Καλαμών και η Πράσινη Χαλκιδικής. Οι ελιές Καλαμών παράγουν ποιοτικό καρπό με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π) και καλλιεργούνται κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία, τη Φθιώτιδα και την Πελοπόννησο. Η Πράσινη ελιά Χαλκιδικής, όπως λέει και το όνομά της, καλλιεργείται κατά κύριο λόγο στη Χαλκιδική, αλλά και σε γειτονικούς νομούς και της Βόρειας Ελλάδας.
Τα κυριότερα προβλήματα για την καλλιέργεια της ελιάς
Γλοιοσπόριο
Μία από τις σημαντικότερες ασθένειες, που προσβάλλει τις καλλιέργειες της ελιάς, είναι το γλοιοσπόριο.
Στην Ελλάδα βρίσκεται σε έξαρση τα τελευταία χρόνια. Κατά κύριο λόγο εντοπίζεται στις περιοχές της Ιταλίας και της Ελλάδας που βρέχονται από το Ιόνιο πέλαγος.
Το παθογόνο αίτιο για το γλοιοσπόριο είναι τρία είδη του γένους Colletotrichum:
- Colletotrichum gloeosporioides
- Colletotrichum acutatum
- Colletottrichum clavatum
Ο μύκητας αναπτύσσεται σε θερμοκρασίες μεταξύ 12-25C, σε συνδυασμό με υψηλά ποσοστά υγρασίας.
Η ασθένεια παρουσιάζει δύο κύριες περιόδους έξαρσης:
- Η πρώτη είναι την άνοιξη, όπου και η μόλυνση εγκαθίσταται στην καλλιέργεια, ειδικά κατά την ανθοφορία.
- Η δεύτερη είναι περίπου στις αρχές του φθινοπώρου, όταν ο καρπός αρχίσει να ωριμάζει.
Το γλοιοσπόριο παλαιότερα αποτελούσε μόνιμο πρόβλημα στη Βορειοδυτική Ελλάδα, κυρίως για τη Λιανολιά Κερκύρας,
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η προσβολή και η μόλυνση έχουν επεκταθεί στην Κορωνέικη, την Αμφίσσης και την Καλαμών. Εκτός από τη Δυτική Ελλάδα, πλήττονται και άλλες περιοχές με υψηλά επίπεδα βροχοπτώσεων, όπως η Εύβοια, η Λέσβος κ.α..
Τα φυτικά μέρη που προσβάλλει το γλοιοσπόριο είναι:
- Φύλλα:
Μεταχρωματισμός και φυλλόπτωση. Τα μολυσμένα φύλλα γίνονται χλωρωτικά, καρουλιάζουν προς τα επάνω και σταδιακά πέφτουν στο έδαφος. - Άνθη:
Η ανθοφορία είναι το πιο κρίσιμο στάδιο για την εγκατάσταση και την εξάπλωση του μύκητα γιατί κατά αυτήν την περίοδο το δυναμικό της ανάπτυξής του εμφανίζει έξαρση. Τα προσβαλλόμενα φυτικά μέρη κατά το στάδιο αυτό αποτελούν τη βάση για την περαιτέρω εξάπλωση της ασθένειας. - Καρποί:
Από τα μολυσμένα φύλλα και τους κλάδους, ο μύκητας εξαπλώνεται στους αναπτυσσόμενους καρπούς μέσω του ποδίσκου. Σε ποικιλίες με επιμήκεις καρπούς (Καλαμών), η σήψη ξεκινά συνήθως από το κορυφαίο άκρο και επεκτείνεται στην υπόλοιπη επιφάνεια. Στις ποικιλίες με μεγάλους καρπούς, τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται ως κυκλικές βυθισμένες κηλίδες ή υπό την μορφή ομόκεντρων δακτυλίων ξεκινώντας από το κέντρο της προσβολής. Σε ώριμους καρπούς, παρατηρείται μια εσωτερική φαιά σήψη της σάρκας γύρω από την κηλίδα. - Τελικό προϊόν:
Το λάδι που παράγεται από τους μολυσμένους καρπούς είναι υποβαθμισμένης ποιότητας και έχει κοκκινωπό χρώμα, ενώ παρατηρούνται χημικές μεταβολές στη σύστασή του, όπως η υψηλή οξύτητα και η μείωση της β-σιτοστερόλης, των πολυφαινολών και της α-τοκοφερόλης.
Η Συμπεριφορά της Ασθένειας
- Κατά την περίοδο της ανθοφορίας και όσο πλησιάζουμε στη συγκομιδή, τα ποσοστά μόλυνσης των φυτικών ιστών από το γλοιοσπόριο, φτάνουν στο μέγιστο. Η πίεση της προσβολής αλλάζει και επηρεάζεται ανάλογα με τις πρακτικές διαχείρισης, ενώ είναι υψηλότερη στα συστήματα πυκνής φύτευσης.
- Οι λανθάνουσες μολύνσεις αποτελούν ένα σημαντικό μέρος των συμπτωμάτων και διαφοροποιούνται ανάλογα με την πυκνότητα της αρχικής μόλυνσης στη φυλλική επιφάνεια, τα χαρακτηριστικά του εδάφους και την ποικιλία. Οι επεμβάσεις στην καλλιέργεια πριν την περίοδο της ανθοφορίας και της καρπόδεσης, έχουν σαν αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των συμπτωμάτων από λανθάνουσες μολύνσεις, τη μείωση της πυκνότητας της μόλυνσης της φυλλικής επιφάνειας από το παθογόνο, καθώς επίσης και τη μείωση της συχνότητας εμφάνισης προσβεβλημένων κλάδων.
- Για την αποτελεσματική μείωση της αρχικής μόλυνσης, είναι απαραίτητη η εφαρμογή σκευασμάτων αντιμετώπισης της ασθένειας, ειδικά σε βλαστούς ηλικίας μεγαλύτερης του ενός έτους, και πιο συγκεκριμένα σε περιοχές που η ασθένεια είναι ήδη εγκατεστημένη και το κλάδεμα ελαφρύ.
Κυκλοκόνιο
Το κυκλοκόνιο είναι μία από τις πιο σοβαρές ασθένειες της ελιάς. Είναι γνωστό σαν μαύρισμα, μουντζούρωμα ή κηλίδωση των φύλλων της ελιάς.
Προκαλεί μεγάλη εξασθένιση στα δέντρα, λόγω της υψηλής φυλλόπτωσης και μείωση της παραγωγής μέχρι πλήρη ακαρπία.
Οι πιο ευνοϊκές συνθήκες για την εμφάνιση του κυκλοκονίου είναι η θερμοκρασία των 15οC.
Για την επιτυχή μόλυνση της καλλιέργειας είναι απαραίτητη η βροχή ή η πολύ υψηλή υγρασία (δροσιά, ομίχλη), και οι σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες (6-12οC).
Κατά συνέπεια, οι μολύνσεις γίνονται κατά την εποχή του φθινοπώρου, το χειμώνα εφόσον είναι ήπιος με θερμοκρασία τουλάχιστον 3-5οC, αλλά και την άνοιξη εφόσον επικρατεί βροχερός και υγρός καιρός.
Το καλοκαίρι, η δράση του μύκητα αναστέλλεται λόγω επικράτησης ξηροθερμικών περιβαλλοντικών συνθηκών.
Ύψιστης σημασίας θεωρείται η πρόληψη των ανοιξιάτικων μολύνσεων από το κυκλοκόνιο, καθώς από αυτές προέρχεται η αρχική μόλυνση για τις προσβολές του φθινοπώρου.
Δάκος
Ο δάκος είναι ο σημαντικότερος εχθρός που προσβάλλει την καλλιέργεια της ελιάς στη χώρα μας.
Παρουσιάζει 5 γενιές.
1η γενιά: Ιούνιος
- Τα ποσοστά προσβολών στους καρπούς είναι χαμηλά, αλλά η γενιά αυτή είναι η βάση για την ανάπτυξη των επόμενων γενεών.
2η - 3η γενιά: Ιούλιος - Αύγουστος
- Οι γενιές αυτές παρουσιάζουν χαμηλά ποσοστά προσβολών, λόγω ξηροθερμικών συνθηκών και ελέγχονται με δολωματικούς ψεκασμούς.
4η γενιά: Σεπτέμβριος
- Η πιο καταστρεπτική γενιά του δάκου. Ειδικά σε περιοχές με υψηλά ποσοστά υγρασίας, παρουσιάζει υψηλούς πληθυσμούς.
5η γενιά: Οκτώβριος - Νοέμβριος
- Έλεγχος με δολωματικούς ψεκασμούς.
Πυρηνοτρίτης
Ο πυρηνοτρίτης είναι ένας ακόμη πολύ σημαντικός εχθρός για την καλλιέργεια της ελιάς.
Παρουσιάζει 3 γενιές.
1η γενιά: Ανθόβιος
Εποχή προσβολών: Αρχές Απριλίου - Μέσα Μαΐου
- Προκαλεί ανθόπτωση που δεν θεωρείται τόσο σημαντική, ωστόσο εάν δεν ψεκασθεί η γενιά αυτή και οι συνθήκες είναι ευνοϊκές, εξελίσσεται σε υπερπληθυσμό της επόμενης γενιάς.
2η γενιά: Καρπόβιος
Εποχή προσβολών: Ιούνιος - Ιούλιος
- Προκαλεί εκτεταμένη καρπόπτωση κατά το καλοκαίρι, ενώ στους καρπούς που πέφτουν το φθινόπωρο προκαλεί ποιοτική υποβάθμιση του λαδιού, εφόσον ελαιοποιηθούν.
3η γενιά: Φυλλόβιος
Εποχή προσβολών: Σεπτέμβριος - Νοέμβριος
- Προσβάλλει τη νέα βλάστηση (βλαστοφόροι/ ανθοφόροι οφθαλμοί της επόμενης χρονιάς), που σε υψηλούς πληθυσμούς οδηγεί σε ακαρπία της επόμενης χρονιάς.
