Τομάτα [Solanum lycopersicum]
Η τομάτα είναι ένα λαχανικό, με επιστημονική ονομασία Solanum lycopersicum, πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά και ένα από τα πιο δημοφιλή στον κόσμο. Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, η τομάτα καλλιεργήθηκε πρώτη φορά από λαούς της κεντρικής Αμερικής, όπως οι Αζτέκοι, οι οποίοι την είχαν εντάξει στη διατροφή τους. Πρόκειται για μονοετές φυτό, το οποίο μπορεί να καλλιεργηθεί όλες τις εποχές του χρόνου, τόσο σε θερμοκήπιο, όσο και στην ύπαιθρο.
Το μεσογειακό κλίμα της χώρας μας δημιουργεί, σε πολλές περιοχές, ιδανικές συνθήκες για την καλλιέργεια της τομάτας, ενώ οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις ξεπερνούν τα 40.000 στρέμματα.
Ορισμένες ποικιλίες τομάτας που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι:
- Χοντροκατσαρή Μεσσηνίας
- Μαύρη μεγάλη
- Τομάτα Μακεδονίας
- Merlice
- Άνυδρο τοματάκι Σαντορίνης (με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης - ΠΟΠ)
Σημαντικοί εχθροί και ασθένειες της καλλιέργειας
Νηματώδεις
Πρόκειται για μικροσκοπικά παράσιτα τα οποία προσβάλλουν το ριζικό σύστημα του φυτού. Ειδικότερα, οι νύμφες 2ου σταδίου τρέφονται από τους κυτταρικούς χυμούς. Οι νηματώδεις προσβάλλουν την καλλιέργεια συνήθως την άνοιξη και το καλοκαίρι, ενώ τους χειμερινούς μήνες παραμένουν ανενεργοί, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών. Η μη έγκαιρη αντιμετώπιση, σε συνθήκες υψηλής προσβολής, προκαλεί παραμόρφωση των ριζών, με αποτέλεσμα τη μη ικανότητα απορρόφησης νερού και θρεπτικών συστατικών. Αυτό οδηγεί σε προβληματική ανάπτυξη του φυτού, και επομένως μειωμένη και κακής ποιότητας παραγωγή.
Εντομολογικοί εχθροί
Φυλλορύκτης
Έχει επιστημονική ονομασία Tuta absoluta και είναι ένα από τα πιο καταστροφικά είδη εντόμων, που επηρεάζουν την καλλιέργεια της τομάτας. Επιτίθεται σε όλα τα μέρη του φυτού, συμπεριλαμβανομένων των φύλλων, των καρπών και των βλαστών. Τα συμπτώματα της προσβολής περιλαμβάνουν στοές σε φύλλα και σε καρπούς (σε ώριμους και μη), με αποτέλεσμα τη μείωση της τελικής παραγωγής.
Αφίδες
Η πιο συνηθισμένη από τις αφίδες, που προσβάλλουν την καλλιέργεια της τομάτας, είναι η πράσινη αφίδα, με την επιστημονική ονομασία Myzus persicae. Οι αφίδες είναι ένα είδος μικρών εντόμων, που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στην καλλιέργεια. Τα έντομα φτιάχνουν αποικίες και προσβάλλουν την καλλιέργεια, συνήθως, τους ανοιξιάτικους μήνες. Οι αφίδες τρέφονται με τον χυμό των φύλλων και των βλαστών, προκαλώντας στρεβλώσεις και ξηράνσεις, που οδηγούν στην αναστολή της ανάπτυξης του φυτού και των καρπών.
Θρίπας
Τα κύρια είδη που προσβάλλουν την τομάτα είναι ο θρίπας του καπνού, με επιστημονική ονομασία Thrips tabaci και ο θρίπας της Καλιφόρνια, με επιστημονική ονομασία Frankliniella occidentalis. Τα ενήλικα απομυζούν χυμούς, ενώ οι προνύμφες εναποθέτουν τα αυγά τους σε όλα τα υπέργεια μέρη του φυτού, με σκοπό να καλύψουν τις αναπαραγωγικές τους ανάγκες. Πολλές φορές, ο θρίπας είναι φορέας ιώσεων για την καλλιέργεια, μεταδίδοντας ιούς όπως, ο ιός του κηλιδωτού της τομάτας (ή ιός TSWV). Κύριο σύμπτωμα του θρίπα είναι να προκαλεί γκρι κηλίδες στην επιφάνεια των φύλλων, ενώ σε περιπτώσεις υψηλής προσβολής, το σύπμπτωμα παρατηρείται και στους καρπούς της καλλιέργειας, με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των εμπορεύσιμων καρπών.
Αλευρώδεις
Υπάρχουν δύο είδη αλευρώδη που μπορούν να προσβάλλουν την καλλιέργεια της τομάτας, ο αλευρώδης του θερμοκηπίου, με επιστημονική ονομασία Trialeurodes vaporariorum, και ο αλυρεώδης του καπνού, με επιστημονική ονομασία, Bemisia tabaci. Τα ενήλικα τρέφονται με τα υπέργεια μέρη του φυτού απομυζώντας χυμούς, ενώ παράλληλα εκκρίνουν μελιτώδη ουσία στην επιφάνεια των φύλλων και των καρπών. Η ουσία αυτή ευνοεί την ανάπτυξη της καπνιάς, η οποία παρεμποδίζει τη φωτοσύνθεση και θέτει σε κίνδυνο την καλλιέργεια. Τέλος, το φυτό αποδυναμώνεται και οι προσβεβλημένοι καρποί κρίνονται ακατάλληλοι για κάθε είδους εμπορική δραστηριότητα.
Μυκητολογικές ασθένειες
Φουζαρίωση
Παθογόνο αίτιο της ασθένειας αποτελούν οι μύκητες εδάφους του γένους Fusarium, οι οποίοι αναπτύσσονται σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας (≈ 28°C). Ο μύκητας, αρχικά, εισέρχεται στο φυτό από το έδαφος και προκαλεί μεταχρωματισμό στα αγγεία του βλαστού, ενώ στην περιοχή της μόλυνσης παρατηρείται λευκή εξάνθηση. Στη συνέχεια, προκαλείται ξήρανση του φυτού και των καρπών.
Αλτερνάρια
Τα δύο είδη μυκήτων που ευθύνονται για την ασθένεια είναι ο Alternaria solani και ο Alternaria alternata f. sp. Lycopersici. Η προσβολή από τους μύκητες της οικογένειας Alternaria παρουσιάζεται, συνήθως, σε μορφή καφέ ή μαύρων κηλίδων στα φύλλα, στο στέλεχος και τον καρπό της τομάτας. Οι κηλίδες στην επιφάνεια του φυλλώματος μπορεί να αυξηθούν σε μέγεθος και να εξαπλωθούν σε όλο το φύλλο, προκαλώντας μαρασμό και τελικά την πρόωρη πτώση του. Στον καρπό οι κηλίδες παρουσιάζουν εξάνθηση, επηρεάζοντας την παραγωγή.
Περονόσπορος
Οφείλεται στον μύκητα με επιστημονική ονομασία Phytophthora infestans και πρόκειται για μια ασθένεια, που εξαπλώνεται γρήγορα και μπορεί να προκαλέσει τεράστιες απώλειες στην καλλιέργεια. Προσβάλει όλα τα υπέργεια μέρη του φυτού, ξεκινώντας από τα φύλλα και στη συνέχεια τους νεαρούς βλαστούς και τους ποδίσκους. Ως κύρια συμπτώματα παρατηρούνται κηλίδες, αρχικά, ανοιχτόχρωμες, και οι οποίες, έπειτα, αποκτούν σκούρο καστανό χρώμα και εξανθήσεις σε φύλλα και καρπούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πρόωρη ωρίμανση και πτώση των καρπών.
Ωίδιο
Η ασθένεια οφείλεται στο μύκητα με επιστημονική ονομασία Leiveillula taurica (ατελής μορφή) ή Oidiopsis sicula (τέλεια μορφή). Αξίζει να σημειωθεί ότι, η τομάτα θερμοκηπίου είναι πιο ευαίσθητη στην ασθένεια του ωιδίου, καθώς οι συνθήκες που επικρατούν είναι ιδανικές για την ανάπτυξή του, δηλαδή θερμοκρασία ≈15 - 24°C και υψηλή σχετική υγρασία. Κύριο σύμπτωμα της ασθένειας είναι οι μικρές κίτρινες νεκρωτικές κηλίδες με ακανόνιστο σχήμα στην επιφάνεια των φύλλων, ενώ στην κάτ πλευρά των φύλλων σχηματίζεται λευκή εξάνθηση. Η προσβολή οδηγεί σε πρόωρη φυλλόπτωση, αναστολή της ανάπτυξης των καρπών και αποδυνάμωση των προσβεβλημένων φυτών.
Βοτρύτης ή Τεφρά σήψη
Το παθογόνο αίτιο της ασθένειας είναι ο μύκητας Botrytis cinerea, και είναι από τις πιο σοβαρές ασθένειες στα θερμοκήπια. Η διασπορά και δραστηριοποίηση του μύκητα γίνεται, συνήθως, σε συνθήκες πολύ υψηλής υγρασίας (πάνω απο 85 - 90%). Κύριο σύμπτωμα είναι οι καφέ νεκρωτικές κηλίδες ακανόνιστου σχήματος στα φύλλα, ενώ στους μολυσμένους καρπούς παρατηρούνται λευκές εξανθήσεις και μαλακή σήψη. Η ύπαρξη και δραστηριοποίηση του μύκητα οδηγεί τα προσβεβλημένα φυτά σε αποδυνάμωση και εν τέλει σε νέκρωση.
Κλαδοσπορίωση
Το κλαδοσπόριο είναι η ασθένεια, που προκαλείται από τους μύκητες με επιστημονική ονομασία Fulvia fulva και Cladosporium fulvum. Ο μύκητας εισέρχεται στα φύλλα, μέχω των στομάτων, και εναποθέτει σπέρματα στο εσωτερικό τους. Αυτό οδηγεί στην ανάπτυξη κηλίδων στα φύλλα, οι οποίες, αρχικά είναι κίτρινες, και αργότερα καφέ χρώματος, που μπορεί να εξαπλωθούν και να συνενωθούν, προκαλώντας φυλλόπτωση, ακόμα και ολική καταστροφή του φυλλώματος. Η ασθένεια, συνεπώς, προκαλεί μεγάλη δυσκολία στη φωτοσυνθετική ικανότητα του φυτού, άρα και μείωση της παραγωγής.
Ριζοκτόνια
Οφείλεται στον μύκητα με επιστημονική ονομασία Rhizoctonia Solani. Μπορεί να προσβάλλει το φυτό σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής του, μεταδιδόμενο τόσο με το βρόχινο, όσο και με το νερό άρδευσης, όπως και με άλλα καλλιεργητικά μέσα. Το βασικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι οι νεκρωτικές κηλίδες στο στέλεχος, λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, όπως και στους καρπούς, που είναι είτε σε επαφή με το χώμα, είτε κοντά σε αυτό. Η ύπαρξη και δραστηριοποίηση του παθογόνου αποδυναμώνει το προσβεβλημένο φυτό και, σταδιακά, το οδηγεί σε αποπληξία και στη σήψη των καρπών.
Σηψιρριζία
Η πιο συνηθισμένη είναι η φελλώδης σηψιρριζία, με παθογόνο αίτιο το μύκητα Pyrenochaeta lycopersici. Τα συμπτώματα της σηψιρριζίας περιλαμβάνουν, αρχικά, τον μαρασμό του υπέργειου μέρους του φυτού, με χαρακτηριστικά όπως είναι το κιτρίνισμα, η χλώρωση και η συστροφή των φύλλων. Παράλληλα, στο περιβάλλον του ριζικού συστήματος παρατηρούνται καφέ ή μαύρες κηλίδες, και οι ρίζες μαραίνονται με αποτέλεσμα τη μείωση της απορρόφησης του νερού και των θρεπτικών συστατικών. Αυτό έχει ως επακόλουθο την αναστολή της ανάπτυξης της καλλιέργειας και τη μείωση της παραγωγής.
Πύθιο
Το Pythium spp. είναι ένα γένος μυκήτων, το οποίο αποτελεί έναν πολύ σοβαρό εχθρό της τομάτας. Η νόσος προκαλείται από υπερβολική υγρασία του εδάφους, που μπορεί να οφείλεται στην υπερβολική άρδευση ή στην αδυναμία αποστράγγισης του εδάφους, όπως επίσης, και στη χρήση μολυσμένων σπόρων ή φυτών. Τσ συμπτώματα της ασθένειας περιλαμβάνουν μαύρισμα και σήψη των ριζών και των καρπών, καθώς και μαύρες κηλίδες στα φύλλα. Ως αποτέλεσμα, προκαλεί υποβάθμιση της ποιότητας των εμπορεύσιμων καρπών.
Ιώσεις
Ιός του μωσαϊκού της τομάτας
Το παθογόνο αίτιο της ίωσης είναι ο ιός με όνομα ToMV (Tomato Mosaic Virus) και μεταφέρεται, κυρίως, με μηχανικό τρόπο από τον άνθρωπο, είτε με την επαφή των φυτών, είτε με τα καλλιεργητικά εργαλεία. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι το κιτρίνισμα του φυλλώματος με μοτίβο μωσαϊκού, μαζί με την έντονη παραμόρφωση και τη μείωση της ανάπτυξης των φύλλων και βλαστών. Oι καρποί, επίσης, παραμορφώνονται σημαντικά, μικραίνοντας σε μέγεθος και παρουσιάζοντας ανομοιόμορφο αποχρωματισμό. Ως αποτέλεσμα, προκαλείται νανισμός των φυτών και η καλλιέργεια είναι λιγότερο αποδοτική.
Ιός του κηλιδωτού μαρασμού της τομάτας
Το παθογόνο αίτιο της ίωσης είναι ο ιός Tomato Spotted Wilt Virus (TSWV) και μεταφέρεται από θρίπες. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι οι κίτρινες κηλίδες και οι παραμορφώσεις στους προσβεβλημένους καρπούς. Παράλληλα, παρατηρούνται κηλίδες και στην επιφάνεια του φυλλώματος, προκαλώντας καρούλιασμα στα φύλλα και, σε περιπτώσεις σοβαρής προσβολής, νεκρώσεις. Οι επιπτώσεις είναι καταστροφικές για την καλλιέργεια, καθώς οι καρποί χάνουν την εμπορική τους αξία.
